مدال طلا با ارزشترین مدالی است که در مسابقات ایران و جهان به ورزشکاران تقدیم میشود و برای آنها نمادی از نهایت تلاش، پیروزی و افتخار است. حالا فرض کنید که صحبت از مدال طلای المپیک به میان کشیده شود، آنوقت ارزشمندی مدال طلا بیش از قبل میشود، این افتخار به بالاترین حد خود میرسد؛ چرا که این مدالها، درخشانترین لحظات و خاطرات فرامودش نشدنی را برای ورزشکاران و تماشاگران به ارمغان میآورند.
الان که در آستانه برگزاری المپیک 2024 هستیم، فرصت خوبی است تا نگاهی دقیقتر به تاریخچه این مدال ارزشمند بیندازیم و داستانهایی که این مدال طلا در طول سالیان پشت سر گذاشته را بشناسیم. پیش از شروع داستان جذاب و پرماجرای مدال طلای المپیک، به این سوال فکر کنید که در المپیک امسال، ایران با چند طلای المپیک 2024 پاریس به خانه باز میگردد؟
از اولین دوره بازیهای المپیک باستانی، المپیک مدرن در سال 1896 و تا به امروز، مدالهای طلا دستخوش تغییراتی در مواد تشکیلدهنده، نمادشناسی و حتی طراحی شدهاند.
از زمان باستان تا کنون شاهد برگزاری مسابقات المپیک هستیم و در هر دوره مدالی که به ورزشکاران برنده اهدا میشد، متفاوت از سالهای قبل خود بود. مثلا در دوران 776 قبل از میلاد تا 393 میلادی بازیهای المپیک در یونان برگزار میشد و برندگان تاجی از برگهای زیتون را بهعنوان مدال که نشانه افتخار و پیروزی بود، دریافت میکردند.
سنت اعطای مدال در بازی های المپیک مدرن در سال 1896 به رهبری دو کوبرتن، آغاز شد. البته هنوز هم در بازیهای اولیه خبری از مدالهای طلا نبود. جالب است بدانید که در اولیندورهها هم مدالها طراحی ساده و نمادینی داشتند و بیشتر از نقره ساخته میشدند. مدال نقره و شاخه زیتون به برندگان نفر اول و مدال برنز و شاخه زیتون به برندگان نفر دوم داده میشد. مدالها بیشتر جنبه افتخار و یادگاری از شرکت در بازی داشتند.
به مرور زمان، مدل طراحی مدالهای المپیک دچار تغییراتی شد و از هنرمندان و طراحان برجسته کمک میگرفتند تا با استفاده از نمادهای ملی، فرهنگی و ورزشی کشور میزبان، مدالها را طراحی کننند. در ادامه، مدالهای المپیک دیگر تنها یک نشان افتخار نبودند و به یک آثار هنری ارزشمند تبدیل شدند.
پاریس – 1900: در این دوره خبری از مدال نبود وجوایزی مانند کاپ، جام و تندیسهای مختلف به برندگان میدادند.
سنلوئیس- 1904: در این دوره سنت اعطای مدال آغاز شد و مدال طلا، نقره و برنز به شکل امروزی به برندگان اعطا میشد.
لندن- 1908: از این دوره به بعد، اعطای مدالهای طلا، نقره و برنز به طور رسمی و منظم به برندگان آغاز شد.
امسال شهر پاریس، پایتخت فرانسه، میزبان برگزاری المپیک تابستانی 2024 است؛ ورزشکاران و تماشاگران سراسر جهان برای المپیک 2024 به شهر تاریخی پاریس سفر کردند. همچنین، پاریس زیرساختهای قوی و جذابی برای گردشگران دارد و از هوای گرم آن که بگذریم، میزبان خوبی برای تماشاگران المپیک خواهد بود. علاوهبراین، پاریس در برگزاری رویدادهای بزرگ ورزشی هم پیشکسوت است و در سال 1924 هم به عنوان میزبان بازیهای المپیک بوده.
در یک کلام خیر؛ مدال طلایی که در المپیک داده میشود مثل طلاهای زینتی انگشتر و گوشواره زنانه از طلای خالص نیست. در طول این چندسال، از مواد مختلفی برای ساخت مدالهای المپیکی استفاده میکردند که مواد اصلی هم طلا و نقره بود. بعد از افزایش قیمت طلا، از آنجایی که ساخت مدال طلا برای همه ورزشکاران هزینه گزافی را داشت، از سال 1912 تا کنون از آلیاژهای دیگری مثل نقره، برنز و مس استفاده میکردند و روی آن را با یک لایه طلا میپوشاندند. علاوه بر قیمت بالا، طلا فلز سنگینی هم است و حمل و نقل آن هم بسیار دشوار خواهد بود.
جالب است بدانید، کمیته بینالمللی المپیک برای هر مدال، استاندارد خاصی را تعریف میکند.
ارزش مدال طلای المپیک به عوامل مختلفی وابسته است:
1-قیمت طلا و نقره در بازار جهانی
2- ارزش تاریخی آن
معمولا میزان استفاده شده طلا برای مدال المپیک را حدود 6 گرم ذکر کردهاند، احتمالا برای مدال طلای المپیک 2024 پاریس هم این مقداراستفاده شده باشد. با این وجود، این مدال همچنان در نظر همگان ارزشمند جلوه میکند. چرا که، ارزش تاریخی و نمادین این مدال از طلای استفاده شده در آن ارزش بیشتری دارد. این مدال برای ورزشکاران و تماشاگران یک دستاورد بزرگ و افتخار ملی محسوب میشود.
طراحی مدالهای المپیک به طور سنتی به عهده هنرمندان و طراحان متخصص در هر دوره از بازیهای المپیک است. هر بازی المپیک معمولاً دارای طراحی منحصر به فرد برای مدالهای خود است که نمایانگر فرهنگ و هنر کشور میزبان میباشد.
در هر دوره از المپیک، هنرمندان و طراحان مختلف از کشور میزبان و سایر کشورها، با مشاوره کمیته ملی المپیک و سازمان کمیته بینالمللی المپیک (IOC) طراحی مدالها را انجام میدهند. آنها برای طراحی مدالها، فاکتورهای مختلفی را زیر نظر میگیرند:
طراحی هر مدال معمولا الهام گرفته از نماد، فرهنگ و تاریخ کشور میزبان است. برای مثال، در المپیک 2020 که در توکیو ژاپن برگزار شد، طرح روی مدالها به نمادهای ژاپنی و سنتهای فرهنگی این کشور اشاره داشت.
الماس، حلقههای المپیک و سایر نمادهای ورزشی هم در طراحی مدالهای المپیک نقش ویژهای دارند.
طلای المپیک 2024 پاریس هم توسط هنرمندان این کشور و الهام گرفته از سنت و فرهنگ تاریخی و ورزشی فرانسه خواهد بود.
در هر دوره، مسابقات طراحی مدالهای المپیک برگزار میشود و طراحان مختلف، طرحهای خود را ارائه میدهند. بعد از بررسی و انتخاب نهایی، طرح توسط الزامات کمیته بینالمللی المپیک و کمیته محلی المپیک تایید میشود.
اولین مدالها در دوره المپیک مدرن داده شد و جیمز براند کُنوُلی (James Brendan Connolly)، این ورزشکار اهل ایالات متحده آمریکا در رشته ورزشی "پرش سه گام" در المپیک 1896 که در آتن یونان برگزار شد، اولین مدال طلای المپیک مدرن را از آن خود کرد. همچنین گفته شده که کنولی در آن سال در دو رویداد دیگر، پرش ارتفاع و پرش طول هم شرکت داشت که به ترتیب جایگاه دوم و سوم را گرفت. اما از آنجایی که برای مقام دوم و سوم، مدالی داده نمیشد، کلونی از آن سال فقط یک مدال طلا کسب کرد.
نام مایکل فلپس Michael Phelps) ) به گوش کمتر کسی نخورده و همه از مشهور بودن این شناگر آمریکایی کم و بیش خبر دارند؛ اما شاید تعداد مدالهایی که این ورزشکار در طول دوران ورزش خود از المپیک کسب کرده را کمتر کسی بداند. مایکل فلپس با کسب 28 مدال، پرافتخار ترین ورزشکار تاریخ المپیک تا کنون است. او در مجموع 23 مدال طلا المپیک، 3 مدال نقره و 2 مدال برنز در کارنامه ورزشی خود دارد. مایکل توانست این مدالها را در بازیهای المپیک 2004 آتن، 2008 پکن و 2016 ریو کسب کند.
هادی ساعی، نماینده ایران در رشته تکواندو، با کسب مجموع 3 مدال، دو مدل طلا و یک برنز، تا کنون رکوردار بیشترین مدال طلای المپیک ایران بوده است. هادی ساعی در بازی المپیک آتن 2004 و پکن 2008 طلا گرفت.
حسین رضا زاده با کسب دو مدال طلای المپیک پرافتخارترین ورزشکار ایرانی بعد از او شناخته میشود. این ورزشکار در دسته فوق سنگین توانست در المپیک 2000 سیدنی و المپیک 2004 آتن، 2 مدال طلا و لقب پرافتخارترین ورزشکار ایرانی را از آن خود کند.
در تاریخ بازیهای المپیک، این اتفاق که یک مدال طلا به طور مشترک بین دو یا چند ورزشکار دیگر داده شود، به ندرت پیش آمده، اما چنین چیزی اتفاق افتاده است. در شرایطی که بین دو ورزشکار بازی انفرادی یا دو تیم ورزشی، به نتایج یکسانی برسند و هیچ تساوی شکنی وجود نداشته باشد، اهدای طلای مشترک شکل میگیرد.
المپیک توکیو 2020 و مدال طلای مشترک:
یکی از معروفترین و آخرین وقایع اعطای طلای مشترک مربوط که توجه رسانهها را به خود جلب کرد، مربوط به المپیک 2020 است که در توکیو برگزار شد. در این المپیک، در رقابت پرش ارتفاع، دو ورزشکار به نام های نامهای موتاز عیسی برشیم از قطر و جیانمارکو تامبری از ایتالیا توانستند تا ارتفاع 37.2 متر را با موفقیت پشت سر بگذارند. این دو ورزشکار یک رکورد را ثبت کردند و طبق قوانین فدراسیون جهانی دوومیدانی تصمیم بر این شد که مدال طلای مشترک به این دو ورزشکار داده شود.
تعداد مدالهای مشترک در تاریخ المپیک
برنز |
نقره |
طلا |
بازی ها |
57 |
37 |
31 |
بازی های المپیک تابستانی |
8 |
13 |
9 |
بازی های المپیک زمستانی |
اولین مدال طلایی که به یک زن داده شد، در المپیک 1990 بود اما اطلاعات دقیقی مبنی بر اینکه نخستین بانویی که مدال طلا را گرفته، وجود ندارد.
چیزی که در منابع ذکر شده این است که شارلوت کوپر (Charlotte Cooper) 28 ساله اهل انگلیس توانسته در رشته تنیس مدال طلای المپیک را از آن خود کند. اما چندی بعد، اعلام شده که کوپر به عنوان اولین زن قهرمان مدال طلا المپیک نیست و هلن پورتالس (Hélène de Pourtalè) در رشته قایقرانی نخستین مدال طلا را گرفته است.
طلای المپیک عنوان پرافتخارترین جایزهای است که در مسابقات المپیک به قهرمانان نفر اول اهدا میشود. این مدال طلا شاید ارزش مادی زیادی نداشته باشد اما به لحاظ سمبولیک و معنوی، ارزش بسیار بالایی برای ورزشکاران دارد و بهعنوان بزرگترین افتخار ورزشی آنها شناخته میشود.
پیروزی و برتری: در هر رقابتی، مدال طلا از آن کسی که است که بالاترین سطح عملکرد را در رشته ورزشی خود دارد و در المپیک نیز مدال طلا به کسی داده میشود که پیروز میدان میشود.
افتخار ملی: کسب مدال طلا نه تنها برای فرد پیروز و برنده بلکه برای یک کشور نماد افتخار است. کسب مدال طلا روحیهی ملی را افزایش میدهد و باعث ایجاد حس غرور و افتخار در میان مردم کشور میشود.
ارزش و جایگاه جهانی: گیرنده مدال طلا، علاوه بر شناخته شدن در سطح جهان نیز به جایگاه ویژهای در تاریخ ورزش میرسد.
در طول تاریخ برگزاری المپیک، از اولین دوره تا کنون، تغییرات زیادی روی مدالها صورت گرفته است. این تغییرات شامل طراحی، مواد استفاده شده و یکسری جزئیات در طرح و نقش است.
مدالهای المپیک از زمان اولین بازیهای المپیک مدرن در سال 1896 تا به امروز تغییرات زیادی را تجربه کردهاند. این تغییرات شامل طراحی، مواد، و نمادهای مورد استفاده بر روی مدالها بوده است. در کل تمامی این مدالها نشان از برتری ورزشی دارند و متناسب با نمادهای فرهنگی، تاریخی و محیط زیستی تکامل پیدا کردهاند. در هر دوره از المپیک، طراحی مدالها با توجه به ارزشهای جامعه بینالمللی تغییر کرده است. برای مثال مدال طلای المپیک 2024 پاریس دارای طرحی از الهه پیروزی و قطعات برج ایفل است. اما به گفته ورزشکاران جنس طلای آن مرغوب نیست!
المپیک 1896: در اولین دوره المپیک مدرن در سال 1896 برندگان به جای مدال طلا، مدال نقره میگرفتند.
المپیک1904 :اولین سالی بود که مدال طلای واقعی به برندگان اهدا شد.
المپیک 1912 به بعد: هسته اصلی مدالها از نقره 925 عیار بود و فقط با یک لایه نازک از طلا ( حدود 6 گرم) پوشیده شده بودند.
المپیک 1896: در این دوره طراحی مدالها تصاویری از خدایگان یونان، زئوس و الهه پیروزی و نمادی از تاج زیتون بود.
المپیک 1928- 2000: در این دورهها نیز تصویری از الهه نایک در یک طرف مدال و نمادهای المپیک در طرف دیگر نقش بسته بود.
از المپیک 2004 به بعد: کشورهای میزبان نوع طراحی را مشخص میکردند. در المپیک 2004 که در آتن برگزار شد، تصویری از نایک به حالت ایستاده در پسزمینه استادیوم قرار داشت.
در دورههای اولیه، از المپیک 1896 تا 1920 مدالها وزن سبکتری داشتند و کوچکتر هم بودند.
بعد از المپیک 1960 تا کنون، مدالها هم بزرگتر شدند و هم وزن بیشتری پیدا کردند. وزن و اندازه مدالها هم با توجه به تصمیم میزبان المپیک متفاوت بود.
بهطور کلی برای طراحی مدالها روی نمادهای سنتی، فرهنگی و محیط زیستی تمرکز میشد. مثلا در دورههای اولیه نمادی از نایک، زئوس و تاج زیتون روی مدالها وجود داشت و در دورههای اخیر، کشورهای میزبان نمادهای فرهنگی و زیست محیطی را برای طراحی مدالها انتخاب کردند. در المپیک 2020 که در توکیو ژاپن برگزار شد، کشور میزبان تصمیم گرفته بود که از مواد بازیافتی الکترونیکی برای ساخت مدالها استفاده کند که نمادی از توجه به پایداری بود.
از سال 2000 به بعد، طراحی مدالها به شدت تحت تاثیر فرهنگ تاریخی کشور میزبان بود و در هر دوره، مدالها طوری طراحی میشدند که بازتابی از تاریخ و فرهنگ یک کشور باشد.
کشورهای زیادی هستند که در طول تاریخ المپیک هنوز نتوانستند مدال طلای المپیک را بگیرند. برخی از این کشورها در کسب مدال نقره و برنز موفق بودند اما مدال طلا را هرگز به دست نیاوردهاند. المپیک امسال میتواند فرصت خوبی برای ورزشکاران آنها باشد تا مدال طلای المپیک 2024 پاریس را در کارنامه ورزشی خود داشته باشند.
1. آلبانی
2. آندورا
3. بوسنی و هرزگوین
4. لیختناشتاین
5. مالت
6. موناکو
7. آنتیگوا و باربودا
8. آروبا
9. جزایر ویرجین بریتانیا
10. دومینیکا
11. السالوادور
12. گرنادا
13. هندوراس
14. سنت کیتس و نویس
15. مالزی
16. نامیبیا
17. مولداوی
18. ایسلند
19. لبنان
20. سریلانکا
21. تانزانیا
22. غنا
23. قرقیزستان
24. عربستان سعودی
25. هائیتی
26. نیجریه
27. زامبیا
28. بوتسوانا
29. قبرس
30. گابن
31. گواتمالا
32. مونتهنگرو
33. پاراگوئه
34. ساموآ
35. سنگال
36. سودان
37. تونگا
38. جزایر ویرجین ایالات متحده
39. افغانستان
40. کویت
41. باربادوس
42. جیبوتی
43. اریتره
44. گویان
45. عراق
46. موریس
47. مقدونیه شمالی
48. توگو
49. نیکاراگوئه
50. سنت لوسیا
51. سنت وینسنت و گرنادینها
52. جزایر کیمن
53. بلیز
از اولین دوره المپیک مدرن که مربوط به سال 1896 است تا المپیک 2020، آمریکا بیشترین تعداد مدال و در کل مدالهای المپیک را بهدست آورده است. مجموع مدالهایی که آمریکا در طی این سالها کسب کرده، حدود دوبرابر بیشتر از مدالهای کشور دوم است. جدول زیر مجموع تعداد مدالهای کسب شده هر کشور در المپیک تابستانی و زمستانی را از سال 1896 تا 2020 نشان میدهد:
مجموع مدالها |
مدال برنز |
مدال نقره |
مدال طلا |
کمیته ملی المپیک |
رتبه |
2959 |
833 |
951 |
1175 |
ایالات متحده آمریکا |
1 |
1204 |
355 |
376 |
473 |
اتحاد جماهیر شوروی |
2 |
922 |
312 |
305 |
305 |
آلمان |
3 |
950 |
331 |
323 |
296 |
بریتانیای کبیر |
4 |
713 |
197 |
231 |
285 |
چین |
5 |
889 |
332 |
293 |
264 |
فرانسه |
6 |
759 |
269 |
231 |
259 |
ایتالیا |
7 |
679 |
239 |
228 |
212 |
سوئد |
8 |
568 |
173 |
186 |
209 |
نروژ |
9 |
544 |
185 |
165 |
194 |
روسیه |
10 |
براساس گزارش ESPN، کین یون می، جوانترین فردی است که در تاریخ المپیک مدال طلا را از آن خود کرده است. این اسکیت باز کره جنوبی با سن 13 سال و 86 روز مدال طلای رله 3000 متر زنان را بهدست آورده است و تا کنون هیچ کس نتوانسته چنین رکوردی را شکست دهد. از آن زمان به بعد، اتحادیه بین المللی اسکیت حداقل سن را به 15 سال افزایش داده است.
جوانترین فردی که توانسته در تاریخ المپیک، مدال طلا را برای ایران کسب کند، بهداد سلیمی است. او در بازی المپیک 2012 لندن موفق شد در رشته وزنهبرداری و در دسته فوق سنگین، مدال طلا را از آن خود کند. زمانی که بهداد مدال طلا را گرفت، تنها 22 سال و 191 روز سن داشت. همچنین بهداد سلیمی بهدلیل موفقیتهای چشمگیر خود بهعنوان یکی از ورزشکاران شناخته شده در ایران به حساب میآید.
در تاریخ برگزاری مسابقات المپیک، اتفاقات عجیب و بهیادماندنی هنگام اعطای مدال طلا صورت گرفته است که به یکی از جالبترین آنها اشاره میکنیم.
تامی اسمیت و جان کارلوس دو دونده آمریکایی بودند که در المپیک 1968 مکزیک، هنگام مراسم اهدای مدال به یک حرکت نمادین و تاثیرگذار دست زدند.
تامی اسمیت برنده مدال طلا و جان کارلوس برنده مدال برنز بود؛ موقع اجرای سرود ملی کشور آمریکا، دستهای خود را به نشانه اعتراض به نابرابری نژادی و حقوق بشر در آمریکا، بالا بردند. همچنین پیتر نورمن، دونده استرالیایی هم که مدال نقره را کسب کرده بود، به نشانه همبستگی به اعتراض آنها، بر روی پیراهن خود نصب کرده بود.
این حرکت آنها، به عنوان یک اعتراض سیاسی در برابر نابرابری میان نژادها در آمریکا و سایر نقاط جهان شناخته شد و توجه همگان را به خود جلب کرد. این واقعه یکی از بحث برانگیزترین وقایع در تاریخ المپیک بوده که تاکنون به یادگار مانده و توانسته بر روی جنبشهای حقوق بشر هم تاثیر بگذارد.
خیر تاکنون در تاریخ برگزاری المپیک، هیچ گزارشی مبنی بر دزدیده شدن مدال طلا وجود ندارد؛ البته اینکه مدال طلا ارزش مادی خاصی هم ندارد بی تاثیر نیست. مدالهایی که تحت مدال طلا به ورزشکاران داده میشود، از نقره ساخته شدند و ارزش معنوی آنها مطرح است. همچنین، تا این لحظه از برگزاری مسابقه المپیک گزارشی بر دزدیده شدن مدال طلای المپیک 2024 هم وجود ندارد.
به طور قانونی کمیته بینالمللی المپیک امکان خرید و فروش مدالهای المپیک را ممنوع کرده است و قوانینی را برای آن در نظر گرفته؛ این قوانین برای حفظ ارزش تاریخی و معنوی مدالها وضع شده است؛ اما همچنان در بازار سیاه یا از طریق حراجهای خاص، خرید و فروش مدال انجام میگیرد. از آنجایی هم که ورزشکاران بیشتر به ارزش معنوی مدال طلا توجه میکنند تا پول آن، از انجام این کار صرف نر میکنند.
از طرف دیگر، یکسری حراجهای رسمی برای خرید و فروش مدالهای المپیک وجود دارد که هزینه آن صرف امور خیریه میشود. بسیاری از ورزشکاران برای انجام کارهای انسان دوستانه مدالهای طلای خود را در این حراجیها به فروش گذاشتهاند. در این مدل حراج، قیمت مدال از ارزش واقعی آن بیشتر گذاشته میشود. در مقابل هم برخی از ورزشکاران به دلیل مشکلات مالی مجبور به فروش مدالهای خود شدند که قیمت هر مدال بنابر موقعیت و جایگاه ورزشی آنها متفاوت بود.
همچنین بسیاری از مدالهای المپیک در موزهها یا کلکسیونهای خاصی نگهداری میشوند.
یکی از سنتهای قدیمی و جالب در تاریخ المپیک و همچنین سایر مسابقات ورزشی، موضوع " گاز گرفتن مدال طلا" است. این عمل جدا از اینکه یک سنت قدیمی است، بهعنوان یک عمل نمادین برای تایید بر واقعی بودن مدال است.
پیشینه تاریخی آن:
طلا از گذشته هم ارزش بالایی داشت و به ندرت یافت میشود و برای تایید خلوص طلا آن را گاز میگرفتند. این سنت به عنوان یک رسم قدیمی همچنان پابرجا است و تا کنون هم ورزشکاران این حرکت را موقع دریافت مدال طلا انجام میدهد.
از طرف دیگر، گاز گرفتن طلا به یک عمل نمادین تبدیل شده و برای نشان دادن اصالت و ارزش آن این کار انجام میشود. همچنین نشان از پیروزی و برتری در مسابقات دارد و در واقع ورزشکاران حس خوشحالی و رضایت خود را با این عمل به نمایش میگذارند.
خیر؛ تا به امروز ایران میزبان هیچ مسابقه المپیکی نبوده است؛ اما در طول تاریخ برگزاری المپیک ایران تنها یکبار پیشنهاد رسمی خود را برای میزبانی بازیهای المپیک تابستنای 1984 مطرح کرد که به دلیل مسائل پیش آمده در آن سال و تغییرات سیاسی و حکومتی این پیشنهاد منتفی شد.
اولین دوره المپیک مدرن که مربوط به سال 1896 است تا کنون، هر دوره، داستانها و ماجراهای سیاسی، اجتماعی و ورزشی عجیب و البته جذابی روایت میکند. این داستانها، شامل صحنههای شگفت انگیز پیروزی و شکست بوده و تحولات فرهنگی و تاریخی را پشت سرگذاشته که همگی جذابیت خاص خود را داشتند.
در المپیک امسال نیز موقع اهدای طلای المپیک 2024 پاریس و همچنین در طول برگزاری مسابقات، شاهد اشکها و لبخندهای زیادی بودیم. امید است فرزندان کشورمان در المپیک 2024 پاریس، داستان ها و ماجراهای غرورآفرینی را برایمان به تصویر بکشانند.